Λέσχη Ανάγνωσης Συλλόγου "Αργώ": Συζητάμε το βιβλίο "Εβραία νύφη" του Νίκου Δαββέτα, Δευτέρα 13 Ιανουαρίου
Το βιβλίο του Νίκου Δαββέτα η «Εβραία Νύφη» συζητήθηκε στη Λέσχη Ανάγνωσης του Πολιτιστικού-Επιστημονικού Συλλόγου Χαλανδρίου «Αργώ» την Δευτέρα 13 Ιανουαρίου 2019 Στην αρχή της εκδήλωσης ο υπεύθυνος της Λέσχης, φιλόλογος κ. Μποφυλάτος Σταύρος, παρουσίασε τον συγγραφέα και το βιβλίο του. Στη συνέχεια ο ίδιος ο συγγραφέας μίλησε για το έργο του και ειδικότερα για το βιβλίο του και απάντησε σε ερωτήσεις του κοινού. Ακόμη διαβάστηκαν αποσπάσματα από το βιβλίο. Παρουσιάζουμε την εισήγηση του κ. Μποφυλάτου Σταύρου, χωρίς διορθώσεις, διατηρώντας αυτούσιο το ύφος και την προφορικότητά της.
ΕΙΣΗΓΗΣΗ
Αγαπητοί φίλοι και φίλες, Καλή Χρονιά
Σας καλωσορίζουμε στη σημερινή μας συνάντηση με τον συγγραφέα κ. Νίκο Δαββέτα για να συζητήσουμε για το μυθιστόρημα του η «Η Εβραία Νύφη», εκδ. Πατάκης.
Πριν ξεκινήσουμε τη συζήτηση θα ήθελα να σας συστήσω το σημερινό καλεσμένο μας ,αν και στους περισσότερους από σας είναι γνωστό το έργο του.
Ο Νίκος Δαββέτας γεννήθηκε στην Αθήνα (1960) είναι συγγραφέας, ποιητής , βιβλιοκριτικός (στον ημερήσιο τύπο) και δάσκαλος δημιουργικής γραφής. Κάνει την πρώτη του εμφάνιση το 1981 με κείμενα του στο λογοτεχνικό περιοδικό «Διαγώνιος» .Από το 1983 έχει εκδώσει συνολικά δώδεκα βιβλία: Έξι ποιητικές συλλογές, μια συλλογή διηγημάτων («Ιστορίες μιας ανάσας»), και πέντε μυθιστορήματα («Το Θήραμα», «Λευκή πετσέτα στο ρινγκ», «Η Εβραία νύφη», «Ο ζωγράφος του Μπελογιάννη», «Ωστικό Κύμα»). Το 2010, το μυθιστόρημα του «Η Εβραία νύφη», τιμήθηκε με το βραβείο καλύτερου μυθιστορήματος της Ακαδημίας Αθηνών και συμπεριλήφθηκε στην διδασκαλία του Ολοκαυτώματος της Μέσης Εκπαίδευσης. Το 2008 εκπροσώπησε την Ελλάδα στη διεθνή έκθεση βιβλίου της Λειψίας, το 2007 στην ημερίδα του Yale (ΗΠΑ) για το Ευρωπαϊκό ιστορικό μυθιστόρημα και το 1996 στην «Εβδομάδα λογοτεχνίας» στο Λονδίνο. Ποιήματα και πεζά του μεταφράσθηκαν Ολλανδικά, Ισπανικά, Γερμανικά, Αγγλικά. Εργάστηκε ως βιβλιοκριτικός στις εφημερίδες «Το Βήμα», «Ελεύθερος Τύπος», «Εφημερίδα των Συντακτών», «Καθημερινή» και συνεργάστηκε με τα περισσότερα λογοτεχνικά περιοδικά («Η λέξη», «Το Δέντρο», «Εντευκτήριο», «Νέα Εστία» κα). Συνεργάστηκε επίσης με τον Μάνο Χατζηδάκι στην έκδοση του περιοδικού «Το Τέταρτο» και με τον ποιητή Ντίνο Χριστιανόπουλο στο ιστορικό περιοδικό της Θεσσαλονίκης «Διαγώνιος». Επιμελήθηκε σειρά λογοτεχνικών πορτρέτων στο δορυφορικό πρόγραμμα της ΕΡΣ, και επί μια διετία (1990-1992)είχε σειρά λογοτεχνικών παρουσιάσεων στην τηλεοπτική εκπομπή «Χρώματα» της ΕΡΣ και στον ραδιοφωνικό σταθμό «Αθήνα 9, 84».
«Η Εβραία νύφη» (ο τίτλος προέρχεται από τον ομώνυμο τίτλο του γνωστού πίνακα του Ρέμπραντ) είναι το πιο γνωστό και πολυδιαβασμένο από το μυθιστορήματα του συγγραφέα. Εκδόθηκε το 2009 από τον Κέδρο», επανεκδόθηκε από το Μεταίχμιο το 2014 και η τελευταία έκδοση, νέα έκδοση από τον Πατάκη 2019.ΟΙ επανειλημμένες επανεκδόσεις πιστοποιούν το διαρκές ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού αλλά και την ανθεκτικότητα του στο χρόνο.
Το μυθιστόρημα για το οποίο σήμερα συζητάμε είναι ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα ,όχι μόνο γιατί συνομιλεί διαρκώς το παρελθόν με το παρόν , η μνήμη με την απώθηση, η ιστορία διαλέγεται με τη λογοτεχνία, και τη τέχνη γενικότερα ,η ζωή με το θάνατο, αλλά γιατί βρίσκεται και σε μια διαλεκτική αντίθεση η ενοχή με την εναγώνια αναζήτηση της αποσιωπημένης αλήθειας , η αποδοχή του άλλου με την απόρριψη.
Ο αφηγηματικός καμβάς στήνεται πάνω και γύρω από μια εκρηκτική , ερωτική σχέση ,η οποία δεν στηρίζεται στην ερωτική έλξη ,αλλά στο θάνατο των πιο στενών συγγενικών προσώπων και για αυτό είναι και καταδικασμένη στη συντριβή. ΄Όπως εξομολογείται ο αφηγητής ανακαλώντας από τη μνήμη του την αφετηρία αυτής της σχέσης «Εγώ μόλις είχα χάσει τη μητέρα μου ,εκείνη μόλις είχε χάσει τον πατέρα της .Μάλλον αυτό που εκτίμησε ο ένας στον άλλο ήταν το πένθος. Η θλίψη που ο καθένας κουβαλούσε στους ώμους του αγόγγυστα ,με αξιοπρέπεια ελπίζοντας μια μέρα να ενώσει τα κομμάτια του μέσα στην τήξη των συναισθημάτων. Όμως κανένα πένθος ,όσο μεγάλο κι αν είναι ,δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη σαγήνη του έρωτα. Μπορεί πρόσκαιρα να ασκήσει μια έλξη καθώς μεταμφιέζεται σε κάτι ηρωικότερο ,σύντομα όμως σ΄ αρρωσταίνει.» Είναι δύο άνθρωποι που χάνουν το παρόν και αδυνατούν ακόμα και να σκεφτούν για το μέλλον, καθώς η προσοχή τους είναι στραμμένη στις σκιές που τους ακολουθούν απ’ το παρελθόν. Ένα παρελθόν που δεν τους ανήκει, αφού αφορά τις πράξεις και τα έργα των γεννητόρων τους.
Η ερωτική γνωριμία ενός επιτυχημένου δημοσιογράφου, μέσης ηλικίας με τη Νίκη, με μια ανύπαντρη, όχι τόσο νέα γυναίκα, ανορεξική, αλκοολική, και συναισθηματικά άστατη θα εξελιχθεί σταδιακά και επώδυνα σε ένα σφοδρό έρωτα και μέσω αυτού στην εναγώνια καταβύθιση και στην ανάδυση στο φως της μνήμης καθώς και της συνείδησης του ατομικού και συλλογικού παρελθόντος .Εδώ η ερωτική σχέση λειτουργεί ως αφορμή και αφετηρία για την ανάδυση του απωθημένου τραύματος γεγονός που οδηγεί στην τραγική κάθαρση. Η Νίκη, η ηρωίδα του μυθιστορήματος, έγκυος, σωματικό και ψυχικό ράκος, αναζητά στη Γερμανία στα κατοχικά αρχεία χειροπιαστές αποδείξεις των εγκλημάτων του πατέρα της και αυτοκτονεί στο Βερολίνο μη αντέχοντας το βάρος των ενοχών που έχει εσωτερικεύσει για όσα έπραξε ο πατέρας της. Δοσίλογος-συνεργάτης των Γερμανών πρωταγωνιστής στη λεηλασία των εβραϊκών περιουσιών της Θεσσαλονίκης, μακροημέρευσε ως ευυπόληπτος πολίτης και ισχυρός παράγοντας της τοπικής κοινωνίας και κηδεύτηκε με δόξες και τιμές σημαδεύοντας ανεπανόρθωτα σωματικά και ψυχικά την κόρη του. Η Νίκη ως άλλη «φεύγουσα κόρη» δραπετεύει μ’ ένα άλμα στο κενό απ’ ό,τι την τυραννά εξαιτίας της πατρικής «κληρονομιάς».
Με τη σειρά του ο ήρωας του μυθιστορήματος ,ο άλλος πόλος της ερωτικής σχέσης, ο μεσήλικας επιτυχημένος δημοσιογράφος, ο αφηγητής, ο γιος αριστερού, εξόριστου της Μακρονήσου, ο οποίος λόγω επιπολαιότητας βρέθηκε αργότερα να πολεμά από τις τάξεις του Εθνικού Στρατού τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας. και έφυγε νέος απ’ τη ζωή, χρεοκοπημένος και έχοντας αποτύχει σε κάθε προσπάθεια να ορθοποδήσει επαγγελματικά και κοινωνικά ,αδιάφορος και απόμακρος για την οικογένεια του βασανίζεται από παρόμοιο τραύμα αφού αδυνατεί να κλάψει για τον απόντα γονιό και όλους τους νεκρούς που στοιχειώνουν τη δικιά του ζωή.
Αναζητεί εναγωνίως –σε ώριμη ήδη ηλικία- να ανασυνθέσει το πρόσωπο του: «Ποιος ήταν πραγματικά ο πατέρας μου;»(σ.86).Η αυτοκτονία όμως της αγαπημένης του θα τον βυθίσει στην έσχατη αυτεπίγνωση, στο πένθος και στην απελπισία: η αγαπημένη του είναι νεκρή, η καλοκουρδισμένη ζωή του άδεια ,χωρίς νόημα, οι λογαριασμοί του με τους δικούς του νεκρούς παραμένουν ανοικτοί και συνεπώς τα τραύματα του παρελθόντος ανεπούλωτα.
Αν και σε ένα πρώτο επίπεδο μπορεί κανείς να προσεγγίσει την «Εβραία νύφη» ως ένα ερωτικό μυθιστόρημα νομίζω ότι περιορίζει το εύρος του. Δεν είναι μόνο και δεν είναι κυρίως ένα ερωτικό μυθιστόρημα, γιατί ενώ το έργο μοιάζει να αφηγείται την ερωτική ιστορία ανάμεσα σε μια νεαρή ανορεξική με πατέρα φιλοναζιστή και σε ένα νέο άντρα με προβλήματα αποδοχής του δικού του οικογενειακού παρελθόντος, στην ουσία δεν διστάζει να αναμετρηθεί με τις «μαύρες τρύπες» της της νεοελληνικής ιστορίας, να αναμοχλεύσει και να φέρει στην επιφάνεια συλλογικά τραύματα ,τραύματα για τα οποία μόλις τα τελευταία χρόνια η ιστορική έρευνα αλλά και η λογοτεχνία στρέφει προσεκτικά ί το βλέμμα της .Σε δύο από αυτά τα αποσιωπημένα έως πρόσφατα τραύματα επικεντρώνει το ενδιαφέρον και στρέφει το βλέμμα του ο συγγραφέας :
Το ένα είναι η τύχη των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και το άλλο ο Εμφύλιος Πόλεμος. Είναι δυο τραύματα που φαίνεται να μην έχουν ακόμα κλείσει. Το αποσιωπημένο τραύμα που στοιχειώνει τη μεταπολιτευτική Θεσσαλονίκη φέρνει μπροστά μας ο συγγραφέας –η εξόντωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης ,η αρπαγή των περιουσιών τους αλλά η και η «υποδοχή» από τους Θεσσαλονικείς όσων από αυτούς κατάφεραν να επιστρέψουν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και βρήκαν τις περιουσίες τους να τις νέμονται άλλοι. Η κάθαρση για τα εγκλήματα των ναζί και των δοσίλογων συνεργατών τους δεν έχει συντελεστεί .Αντίθετα ο διωγμός των Εβραίων στο πρόσωπο του πατέρα της Νίκης όχι μόνο θα μείνει ως το τέλος ατιμώρητος, αλλά ο ίδιος θα απολαμβάνει ως μέλος της οικονομικής ολιγαρχίας τα πλούτη που σώρευσε από την αρπαγή της περιουσίας των Εβραίων ,θα πρωταγωνιστεί στο ακροδεξιό στερέωμα της πόλης τη δεκαετία του ’60 ,θα συνεργαστεί στενά με τη Χούντα και θα κατορθώσει να προσχωρήσει μετά την μεταπολίτευση στη Νέα Δημοκρατία του Κωνσταντίνου Καραμανλή για να ζήσει το υπόλοιπο της ζωής του ανέφελα ,χωρίς κανείς να ασχοληθεί με το βίο και την πολιτεία του, και τέλος να κηδευτεί μεγαλοπρεπώς . Επιπλέον τα θύματα του Ολοκαυτώματος ,δευτερεύοντες ήρωες, υποφέρουν πολλαπλά ,φέρουν τραύματα ανεξίτηλα στο σώμα, στο νου και την ψυχή τους. Είναι καταδικασμένοι να ζουν και να κουβαλούν τον τρόμο. Επιπλέον , όχι μόνο έμειναν ατιμώρητοι οι διώκτες τους ,οι άρπαγες των περιουσιών τους, αλλά καθώς επιστρέφουν τα θύματα στη γενέθλια πόλη αναγκάζονται να συμβιώνουν με τους θύτες.
Αλλά και τα τραύματα του Εμφυλίου- μοιάζουν να παραμένουν ανεπούλωτα, αφού οι νικητές κυνήγησαν ανελέητα τους νικημένους και «φρόντισαν» έως και τη δεκαετία του ’80 να τους αποκλείσουν από τη μεταπολεμική κοινωνία. Οι παρένθετες αφηγήσεις ,οι αφηγήσεις των δευτερευόντων προσώπων , λειτουργούν ως τεκμήρια προφορικής ιστορίας που πλαισιώνουν τον αφηγηματικό ιστό και επιβεβαιώνουν τόσο ως προς το Ολοκαύτωμα όσο και ως προς τον Εμφύλιο το βαθύ ανεπούλωτο τραύμα .
Είναι όμως η Ιστορία που παρασέρνει στο διάβα της και συντρίβει τους ήρωες μας ; Είναι η αδυναμία τους να αναμετρηθούν με το παρελθόν των προγόνων τους και να συμφιλιωθούν μαζί τους; Είναι μόνο το βάρος της ενοχής που κουβαλούν- επί του προκειμένου η Νίκη- για τα εγκλήματα της ζωής τους ή με κάτι άλλο βαθύτερο, που αφορά και αναφέρεται σε αυτούς τους ίδιους ; Είναι μήπως η απουσία νοήματος για τους ίδιους ,η υπαρξιακή τους αγωνία, η αίσθηση πως είναι «νεκροζώντανοι» σε ένα παροντικό κόσμο στερημένο από κάθε αξία ; ΄Όλα αυτά είναι ερωτήματα που μου δημιουργήθηκαν από την ανάγνωση του βιβλίου και θέλω να τα μοιραστώ μαζί σας και με τον συγγραφέα
Δεν θα ήθελα να παραλείψω και να μην αναφερθώ –έστω και επιγραμματικά λόγω της πίεσης του χρόνου- και σε οτιδήποτε άλλο αποκόμισα από την ανάγνωση αυτού του πυκνογραμμένου, στέρεου στη δομή του, πολυεπίπεδου , πολυφωνικού , τολμηρού στη θεματολογία του, με ισορροπημένες αναλογίες μυθιστορήματος, που μετακινείται συνεχώς και με επιτυχία από τον παροντικό στον παρελθοντικό χρόνο. Είναι ένα μυθιστόρημα που βασίζεται τόσο σε εμπεριστατωμένη και διεξοδική μελέτη της ιστορίας, όσο και σε ένα πρωτότυπο στη σύλληψη του και την επεξεργασία του μύθο για τον οποίο καταφέρνει, ο συγγραφέας χάρις στην αφηγηματική του δεινότητα να διατηρήσει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι την τελευταία σελίδα. ΄Ένα μυθιστόρημα που ζωντανεύει και διατηρεί στη μνήμη μας χαρακτήρες, και αυτό ισχύει τόσο για τους πρωταγωνιστές όσο και για τους δευτεραγωνιστές.
Τέλος δεν θα ήθελα να συμπεριλάβω στις αρετές αυτού του βιβλίου τις ζωντανές περιγραφές, τους λεπτοδουλεμένους διάλογους χωρίς κάτι το περιττό, λέξεις-βελονιές που κεντούν έναν λιτό και παρόλα αυτά πλούσιο αφηγηματικό καμβά. Μικρά κεφάλαια που κάποια θαρρείς πως θα μπορούσαν να λειτουργήσουν και αυτόνομα, ωστόσο είναι τόσο καλά δεμένα μεταξύ τους, ακόμα και στις περιπτώσεις που ο βασικός αφηγητής δίνει για λίγο τη σκυτάλη και σε άλλους, που όλα μαζί συνθέτουν ένα αρμονικό σύνολο.
Αφού σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας και την προσοχή σας αισθάνομαι την ανάγκη, αφού πρώτα τον καλωσορίσω , να δώσω το λόγο στον προσκεκλημένο μας προκειμένου να μας μιλήσει για το βιβλίο του και γενικότερα για το συγγραφικό του έργο και να απαντήσει σε ερωτήσεις και παρατηρήσεις.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου